حکم جرم خیانت در امانت چیست؟

به گفته ی الهام قاسمی وکیل پایه یک دادگستری، موضوعات حقوقی و قضایی در یک دسته‌بندی ساده و عامیانه به دو قسمت تقسیم می‌شوند؛ دسته اول مدنی یا حقوقی هستند که مرجع طرح آنها در دادگاه است و فقط موضوعاتی را در بر می‌گیرد که قانونگذار آنها را جرم ندانسته و مجازاتی برای آنها هم در نظر نگرفته است مثل حکم تخلیه یا عدم اجرای مفاد یک قرارداد و.... . دسته دوم، موضوعات کیفری یا جزایی هستند که عمل مورد نظر، از نظر قانون جرم بوده و برای انجام یا انجام ندادن آن مجازات در نظر گرفته شده است. به عنوان مثال، جرم خیانت در امانت یکی از موضوعات جزاییست که شخص مجرم، مستحق مجازات است.

البته این موضوع مهم را در نظر داشته باشید که تمامی جرائم طبق قانون مجازات، دارای ارکان و شرایط تحقق هستند مثل تحقق و احراز و اثبات عنصر مادی جرم که باید اثبات شود جرم مورد نظر رخ داده و به وقوع پیوسته، یا تحقق عنصر معنوی که همان نیت مرتکب از وقوع جرم است ‌و‌ در نهایت، عنصر قانونی که همان ماده قانونیست که قاضی برای صدور حکم به آن استناد می‌کند.

حکم جرم خیانت در امانت چیست؟

قبل از اینکه در مورد جرم و حکم خیانت در امانت صحبت کنیم، باید این موضوع را در نظر داشته باشیم که جرم خیانت در امانت، ذیل قسمت تعزیرات قانون مجازات آمده است لذا سخت‌گیری جرائم حدود و قصاص در مورد آن اجرا نمی‌شود! نکته مهم دیگر اینکه طبق اصلاحی مصوب ۱۳۹۹، قانونگذار این جرم را در زمره جرائم قابل گذشت آورده است.

به زبان ساده، اگر شاکی از شکایت خود منصرف شود یا از حقوقی که به سبب قانون به او واگذار شده، گذشت کند، پیگیری مجازات مجرم منتفی خواهد شد. به زبان ساده، جرایمی مثل کلاهبرداری یا سرقت، صرف گذشت شاکی، کماکان قابل پیگیری هستند زیرا این دسته از جرایم یک جنبه عمومی هم دارند و با گذشت شاکی و بزه‌دیده، نمی‌توان حکم برائت صادر نمود.

حکم جرم خیانت در امانت مطابق مواد ۶۷۳ و ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی، «حبس» است که قانون‌گذار، میزان آنرا با یک حداقل و حداکثر بیان کرده است.

مجازات جرم خیانت در امانت

قانونگذار در مواد ۶۷۳ و ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی، دو شکل از جرم خیانت در امانت را عنوان کرده که مجازات خیانت در امانت مصادیق ماده ۶۷۳ را از ۱ تا ۳ سال حبس تعیین نموده و مجازات خیانت در امانت مفاد ماده ۶۷۴ را ۶ ماه تا ۳ سال حبس در نظر گرفته است.

شاید دلیل سخت‌گیری جزای سنگین حداقلی مورد ماده ۶۷۳، ریشه در حمایت قانون‌گذار از افرادی است که سند سفید امضایی را صرفاً برای نگهداری یا ضمانت به دیگری می‌سپارند و سند موصوف مورد خیانت قرار می‌گیرد. زیرا عبارت «سفید مهر یا سفید امضا» به صراحت قید شده است. در حالی که مجازات خیانت در امانت موضوع ماده ۶۷۴، همه سندهای تجاری اعم از چک، سفته و .... را شامل می‌شود.

خیانت در امانت چیست؟

به تعریف ساده، اگر امانت دهنده مالی را برای امانت یا برای مصرف تعیین شده‌ای به دیگری بسپارد و امانت گیرنده، مال را مسترد نکند یا به مصرفی غیر مصرف تعیین شده برساند یا مفقود و تلف کند، جرم مذکور واقع و حادث شده است.

یک تعریف جامع اما پیچیده در ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی از جرم خیانت در امانت ارائه شده که به سبب شروط مختلف، کار را برای اثبات و احراز جرم مورد وصف کمی سخت کرده است! طبق این ماده، هرگاه اموال منقول و غیرمنقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته، چک، قبض و نظایر آن، به‌عنوان اجاره، امانت، رهن یا برای وکالت به کسی داده شود و بنا، بر این بوده که اشیا مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیا نزد او بوده، آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال، یا تصاحب، یا تلف، یا مفقود نماید، به حبس از ۶ ماه تا سه سال محکوم خواهد شد ( با در نظر گرفتن اصلاحی کاهش مجازات تعزیری مصوب ۱۳۹۹ که مجازات این دو ماده را به نصف تقلیل داده است).

 

انواع مختلف جرم خیانت در امانت

به­ صورت خلاصه و مختصر، پنج نوع مهم و شایع از انواع جرم خیانت در امانت را در ادامه با ذکر ماده قانونی مرتبط آورده­ایم:

1. خیانت در امانت در موضوع انحصار وراثت؛ موضوع مواد 6 و 11 قانون تصدیق انحصار وراثت
2. خیانت در امانت در قانون تجارت؛ موضوع مواد 349 و 370 و 555 قانون مجازات اسلامی
3. خیات در امانت از طریق سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص؛ موضوع ماده 596 قانون مجازات اسلامی
4. خیانت در امانت مستخدمین دولت؛ موضوع ماده 598 مجازات اسلامی
5. خیانت در امانت از طریق سوءاستفاده از سفید مهر؛ موضوع ماده 673 قانون مجازات

ارکان و شرایط تحقق جرم خیانت در امانت

رکن اول و احراز وقوع جرم خیانت در امانت، عنصر سپردن مال و رفتار خیانت آمیز است زیرا تا زمانی که ثابت نشود مالک، مال خود را به شرط امانت نزد دیگری سپرده، اثبات خیانت در امانت، حتی در صورت تلف مال، امکان‌پذیر نیست زیرا ید گیرنده در امانت، امانی است!

رکن دوم عنصر معنوی، قصد و نیت مجرم است. بنابراین بایستی مدعی جرم یا همان شاکی، ثابت کند نیت و قصد در وقوع جرم بوده. به‌عنوان مثال، اگر شما خودرویی را برای تعمیر به تعمیرکار بدهید و دستمزد او را نپردازید و او از تحویل خودرو به شما امتناع کند، نمی‌توانید او را به جرم خیانت در امانت متهم کنید! زیرا قصد او در احراز جرم خیانت در امانت، احراز نشده و نیت او، نگهداری خودرو برای رسیدن به دستمزد خود است.

در نهایت، عنصر قانونی جرم خیانت در امانت، مواد ۶۷۳ و ۶۷۴ است که هم تعریفی از جرم ارائه داده و هم مجازات جرم موصوف را تعیین کرده است. نکته مهم در خصوص ارکان و شرایط تحقق جرم خیانت در امانت اینکه برخلاف نظر برخی حقوقدانان، جرم مذکور را نمی‌توان در زمره جرائم مرکب برشمرد و صرفاً یک جرم ساده است.

موضوع بعدی، اقتران زمانی میان رفتار فیزیکی مجرم با سوء نیت اوست. به زبان ساده، از نظر قانون‌گذار، زمانی جرم خیانت در امانت قابل احراز و اثبات است که در یک زمان واحد، دو عنصر مذکور واقع می‌شوند. بنابراین صرف تحویل گرفتن مال و سپردن آن، یا صرف تصاحب به قصد تلف، استعمال به ضرر امانت دهنده و... جرم مذکور احراز نخواهد شد.